overweging in de kerstnachtdienst 2023 PG De Oen Hof ~ Oud-Beijerland
uit de Bijbel: Jesaja 9: 1-9
Lucas 2: 1-20
Johannes 1: 1-14
menselijkheid
Een berichtje in het Kompas van dierenasiel de Dierenstee: er zijn veel konijnen die wachten op adoptie. Het berichtje verscheen twee weken voor Kerst.
Meteen regende het reacties bij de Dierenstee en op social media.
Hoe ze dat toch konden doen;
wat gemeen om konijnen vlak voor de kerstdagen aan te bieden.
Was één drama rond Flappie niet genoeg?
Met vlugge vingers over de toetsen riepen mensen dingen als ‘onsmakelijk’ en ‘dieronvriendelijk’.
De geschrokken medewerkers haastten zich om zich te verontschuldigen.
Zo hadden ze het natuurlijk niet bedoeld.
We lachen er nu om maar eigenlijk is het een heel treurig voorbeeld van hoe wij met elkaar omgaan. Rap met een oordeel, hard in onze veroordeling.
Wij nemen elkaar de maat, zijn licht ontvlambaar en nemen onze plek in tegenover de ander. Polarisatie, ik kan het woord niet meer horen. Waar is de medemenselijkheid gebleven?
Een ander voorval. Bas en ik deden kerstboodschappen.
We stonden in de rij voor de kassa en ineens was er commotie.
We hoorden schreeuwen.
Van verschillende kanten vlogen mensen naar buiten om even later terug te komen met iemand tussen zich in. Een jong meisje, omringd door boze volwassenen.
Kennelijk had ze iets gestolen.
Een mevrouw begon een verhaal dat ze zich altijd al onveilig voelde.
We keken elkaar aan maar zeiden niets en deden niets.
Onderweg hadden we het erover. Wat zou ze gestolen hebben?
Een fles shampoo, omdat die veel te duur is. Iets te eten, omdat ze honger heeft. Beschaamd dachten we aan onze volle kar en hoe goed wij het hebben.
Als we maar wisten wat haar verhaal was; als ze toch iets zachter was behandeld, als er maar iemand was geweest -wij misschien- die iets had gezegd of gedaan.
Op dat moment hadden wij een hekel aan de mensen die we waren.
In een interview stelde Sigrid Kaag dat dehumanisering en demonisering aan de orde van de dag zijn in de politiek. (NOS, zaterdag 16 december 2023)
Dehumanisering, dat is ontmenselijking.
Mensen niet meer zien als mens maar als nummer of dossier.
Mensen niet meer benaderen als een individu met een eigen verhaal, maar iedereen over een kam scheren.
Onze samenleving wordt gekenmerkt door wantrouwen, verruwing en ik houd mijn hart vast voor wat ons nieuwe politieke landschap zal betekenen voor onze inclusieve samenleving. Of er nog ruimte zal zijn voor álle mensen.
Ondertussen woeden er op verschillende plekken op de wereld vreselijke oorlogen.
Wat mensen wordt aangedaan in Gaza en Israël wordt met afschuw bekeken, ‘onmenselijk’ genoemd. Net als de omstandigheden van het opvangcentrum in Ter Apel. Onmenselijk. Ongelofelijk dat we dat laten gebeuren. Ongelofelijk dat mensen in staat zijn tot gruwelijke daden en toch is het aan de orde van de dag. In die wereld leef ik. Een wereld die wordt getypeerd met woorden als onmenselijk en ontmenselijking. Hoe blijf ik mens in die wereld?
de mens in het Kind
Het antwoord op die vraag begint vanavond bij een kind.
Hulpeloos kind in een stille nacht.
Een kind dat een beroep doet op onze zachtheid, onze tederheid.
Een kind dat aanspraak maakt op ons hart.
En daarmee redt het de menselijkheid in ons.
Wie kan onbewogen blijven bij het zien van een kind?
Een kind in een oorlogsgebied.
De kinderen van de rekening.
Kinderen doen een beroep op ons gezonde verstand.
Zij doen een beroep op ons instinct om te zorgen, om te bewaren voor gevaar,
om lief te hebben. God zelf doet in het kind een beroep op ons om mens te blijven.
Het hulpeloze kind is een heilig kind.
Het is de spiegel waarin wij onszelf zien zoals God ons bedoeld heeft.
De mens opnieuw geschapen, de nieuwe Adam, mens en medemens.
In dat kind wordt de menselijkheid veilig gesteld.
‘Heiland’ wordt Hij genoemd.
Hij die heel maakt, Hij die de gebroken mensheid toekomst geeft.
Een heel leger aan engelen zingt om te bevestigen dat God de mensen niet opgeeft.
Hij heeft een welbehagen in ons. Hij heeft ons lief. Dát is voor mij dit jaar de belangrijkste boodschap: God gelooft in mensen en in ons vermogen om mens te zijn.
De evangelisten Lucas en Johannes vertellen ieder op hun eigen wijze over dat kind. Lucas vertelt over dat hele kleine, kwetsbare, tegenover de verhevenheid van keizer Augustus. Die vanuit wantrouwen zijn rijk regeert en wil dat iedereen zich laat inschrijven.
Hij zegt ‘ga’ en mensen gaan, zwervend langs ’s Heren wegen.
Maar ergens in een hoekje van dat grote Romeinse Rijk waar mensen geen naam mogen hebben zijn er twee, Jozef en Maria, gekend, gekozen door God, en die krijgen een kind. Jezus. God redt betekent dat.
Voor wie het wil horen vertelt Lucas een verhaal dat als een klein lichtje in het donker begint te branden.
Johannes begint bij het licht.
Het eerste woord dat God sprak en waarmee alle leven is begonnen.
Dát woord is mens geworden.
Een mens bij God vandaan, vol van goedheid en waarheid, in wie zijn tijdgenoten iets van Gods liefde en genade herkenden. Gods Zoon, sprekend zijn Vader.
Als we elkaar de vraag stellen hoe je méns blijft, vinden we in Jezus een voorbeeld. Wantrouwen was hem vreemd.
Hij zag in ieder mens een geliefd schepsel van God. Geen nummer.
Geen probleem om op te lossen of uit de weg te ruimen.
menswording
Met Kerst gaat het over menswording.
Over hoe Gods belofte zich hecht aan handen en voeten, aan adem, aan hart en ziel.
Het gaat over hoe wij mens worden nu we opnieuw hebben gehoord van engelen, vrede, licht, een kind.
En hoe graag we de wereld ook even zouden buitensluiten deze dagen,
wij zijn ín deze wereld geroepen om van Gods licht en vrede te getuigen.
Want wij gedenken dat God voorgoed in déze wereld kwam.
Als bron van kracht en hoop, als teken van toekomst.
Dát is het goede nieuws voor wie tot aan de rand van het bestaan gedreven zijn,
voor diegenen die onmenselijk leed wordt aangedaan.
Het is de aansporing om niet op te geven,
om gelovig door de wereld te gaan
en zélf de mens te zijn in wie Gods woord, Gods licht gestalte krijgt.
overweging op zondag 17 december 2023 PG De Open Hof ~ Oud-Beijerland
3e zondag van Advent
uit de Bijbel: Lucas 1: 39-55
tekst: De stokoude droom, Paul van Vliet
luisterlied: De onmogelijke droom, uit de musical De man van La Mancha
een protestlied
Mannen die zich verheven wanen,
heersers op hun tronen,
mensen, kleingehouden, hongerig,
schrijnende tegenstellingen tussen arm en rijk.
Het lied van Maria zingt over háár wereld, háár tijd
en tegelijkertijd schuurt het over de tijd waarin wij leven.
Het is herkenbaar en brandend actueel.
Zingend legt Maria de vinger op de zere plekken,
als een aanklacht, een protestsong.
Zij lijkt zo heel anders dan het vrome, bedeesde jonge meisje dat de kerkelijke traditie van haar gemaakt heeft.
Ook deze ontmoeting heeft veel kunstenaars geïnspireerd om het vast te leggen.
Het heeft iets liefs, iets zachts. Twee zwangere vrouwen die elkaar begroeten, omhelzen.
Op sommige schilderijen legt Elisabet liefdevol haar hand op de zwangere buik van Maria. Maar ergens klopt die lieve zachtheid niet.
Elisabet is vol van de heilige Geest. Zij wéét wie zij voor zich heeft.
Zij roept het uit en begroet Maria vol vuur.
Jij bent de gezegende onder de vrouwen, de moeder van mijn Heer!
Het kind in haar schoot trappelt van ongeduld.
En Maria is even vurig als zij haar loflied zingt met hart en ziel.
Laat keizer Augustus het maar niet horen;
ze zou met haar kritiek op de gevestigde orde zo maar in de problemen kunnen komen.
Maria klinkt als een profeet en dat heeft met lievigheid niet zo veel te maken.
Haar lied is van een scherpte die contrasteert met deze tijd voor kerst.
In deze donkere dagen zoeken we soelaas bij lichtjes en kerstliedjes,
bij lievigheid en zachtheid.
Het kindje in de kribbe krijgt bezoek van herdertjes en overal is het vrede.
Volgens de supermarkten gaat het vooral om thuis komen en samen aan tafel zitten.
Met het sluiten van de gordijnen sluiten we ook de barre wereld buiten.
En dat is heerlijk en fijn. Even een warme vluchtheuvel in een wereld die bar en boos is.
Laten de kerstreclames ons vooral vertellen van verzoening, van samen delen.
Maar Elisabet en Maria roepen en zingen ons bij de les.
Want het gaat er in deze donkere tijd ook om of wij durven benoemen waar het aan schort en of wij kunnen ontmaskeren wat Gods licht niet verdragen kan.
Uiteindelijk is Maria niet alleen in verwachting van een kind
maar ook in afwachting van de redder.
Haar kind, haar Heer, zal in zijn leven zoeken naar gerechtigheid, naar vrede en daarmee zal Hij kritiek uitoefenen op degenen die het voor het zeggen hebben.
Hij zal de heersende verhoudingen op zijn kop zetten.
een hoopvol lied
Maria zingt van die omgekeerde wereld.
Zij zingt dat wie hoog zit diep zal vallen
en dat wie niets te vertellen heeft aanzien zal krijgen.
Zij zingt tegen de heersende wind in van een God die barmhartig is en trouw.
Zij zingt boven de feiten uit dat God zich het lot van zijn mensen aantrekt
en dat Hij zich zijn barmhartigheid zal herinneren.
Zij zingt het verhaal open van de Eeuwige die lang geleden tegen Mozes zei:
Ik heb gezien hoe ellendig mijn volk er in Egypte aan toe is, Ik heb hun jammerklachten gehoord, Ik weet hoe ze lijden. (Lees Exodus 3: 1-10)
Maria zingt en droomt een stokoude droom.
Want haar lied is niet nieuw. Het staat bol van het geloof van haar volk Israël.
Het werd al gezongen door vrouwen en moeders vóór haar.
Mirjam zong eeuwen geleden: Ik wil zingen voor de Heer.
Zijn macht en majesteit zijn groot. Paarden en ruiters wierp Hij in zee.
De profetes Debora zong van redding.
Hanna, de moeder van de profeet Samuel, zong: De Heer maakt arm en Hij maakt rijk. Hij vernedert diep en heft hoog op. Hij verheft uit het stof wie berooid is.
Maria sluit aan bij dat geloof, beproefd geloof dat overeind is gebleven in het stormen van de tijd.
Er is van alles voor te zeggen om die oude droom op te geven
en het lied van de hoop niet langer door te geven aan de volgende generatie.
Er zijn zoveel feiten die de belofte van God weerspreken.
Zacharias, de man van Elisabet,
kon niet meer geloven dat er nog iets van waar zou worden. Hij was stom geslagen.
En van Jozef wordt verteld dat hij in stilte van Maria wel scheiden.
Zij kunnen er niets mee. Willen er niets mee.
Met dat vernieuwende, hoopvolle, onmogelijke.
Zacharias en Jozef verwoorden misschien ook wel de stemmen in deze tijd.
Cynische stemmen, bitter over de goedheid van mensen en vol wantrouwen. Onverschillige stemmen, van mensen die zich niets meer aantrekken van anderen. Ongelovige stemmen, van mensen die teleurgesteld zijn in God.
Vermoeide en lamgeslagen stemmen, omdat er zoveel wordt geleden.
Maar Maria zingt daar bovenuit, als een hoopvolle stem voor een hopeloos volk.
Al eeuwenlang wordt de lofzang van Maria gezongen tijdens de vespers,
als de dag overgaat in de nacht.
Juist als het gaat donkeren en de schaduwen opkomen, dán zingt de kerk.
Een beetje als fluiten in het donker als je bang bent.
Of een Psalm in de nacht voor wie wakker ligt.
Laat dat onze taak zijn in de kersttijd. Dat wij blijven zingen.
En de hoopvolle stem zijn voor wie door het donker gaan.
gelukkig is zij die geloofd heeft
Toen ik dit verhaal voor de eerste keer las deze week trof mij wat Elisabet tegen Maria zegt: Gelukkig is zij die geloofd heeft dat de woorden van de Heer in vervulling zullen gaan. Gelukkig ben je als je je geloof niet verliest maar waarde hecht aan wat de profeten hebben voorzegd; gelukkig ben je als je kunt instemmen met het lied dat in alle tijden en op alle plaatsen wordt gezongen.
Geluk! Het past bij de naam die deze zondag heeft gekregen: Wees blij!
Wees blij met een God die zich het lot van de wereld aantrekt.
Een God die zich klein maakte en zich in de wereld openbaarde
als goedheid en waarheid, als een kind dat toekomst heeft.
Gelukkig ben je als je die oude droom binnenhaalt en verzorgt. Gelukkig ben je als je je laat meevoeren langs wegen van liefde, tot hoog in de bergen naar de toppen van kracht en daar zal dan blijken dat je vérder kunt kijken en hoger kunt reiken dan je ooit had gedacht.
overweging op zondag 10 december 2023 2e zondag van Advent
PG De Open Hof ~ Oud-Beijerland
uit de Bijbel: Lucas 1: 26-38
afbeeldingen:
Annunciatie, Hans Memling,1480
Annunciatie, Leonardo da Vinci, 1472
Annunciatie in België, Germaine Anciaux (1905-1999)
Annunciatie, Beate Heinen, 1987
het gewone
Wat heeft jou deze week bezig gehouden?
Ben je naar je werk gegaan en ging je aandacht naar de mail, naar de kinderen in je klas of de client waar je voor kwam? Was je thuis en beland in een goed boek; ging je bij iemand langs of deed je boodschappen? Het waren vast heel gewone dingen; de wekelijkse en alledaagse dingen die nu eenmaal de aandacht vragen. Laten we eerlijk zijn, we zijn ook gewone mensen, met gewone bezigheden en redelijk gewone levens in een heel gewoon dorp. Schijnbaar is er niet zo veel aan de hand. Niet als je het afzet tegen de nieuwsberichten, niet als je het vergelijkt met het wereldgebeuren. Zo’n verhaal wordt vandaag verteld. Een verhaal over een jonge vrouw, in een onbeduidend dorp waar geen grote beslissingen worden genomen.
Door de eeuwen heen heeft dit verhaal kunstenaars geïnspireerd. Er zijn talloze schilderijen van. De een nog mooier dan de ander. Of niet mooier, verhevener. Maria in een weelderige omgeving met mooie kleren aan.
1. Hier zien we de interpretatie van Leonardo da Vinci.
Ze leest vroom in haar Bijbel. Volgens de traditie leest ze Jesaja 7, ‘de jonge vrouw is zwanger, zij zal spoedig een zoon baren en hem Immanuel noemen.’
2. Hier zien we hetzelfde verhaal, bijna hetzelfde weergegeven, door Hans Memling.
Een witte lelie vertelt over Maria’s maagdelijkheid.
De traditie heeft deze gebeurtenis boven het gewone en alledaagse uitgetild. Wat op het eerste gehoor zo onbeduidend lijkt wordt overgeleverd als iets dat van grote betekenis is. Door de tijd heen hebben mensen aangevoeld hoe uniek het is dat God een gewone jonge vrouw roept. Je hoeft niet heel belangrijk te zijn om door God aangeraakt te worden. Je hoeft geen voorbeeld-leven te leiden als religieus mens. God roept mensen vanuit het alledaagse.
Toch is door de interpretatie van de schilders Maria op afstand gekomen. Daarom zocht ik naar afbeeldingen die juist dat gewone benadrukken en Maria dichtbij brengen.
Na goed zoeken vond ik deze afbeelding:
3. De annunciatie in België.
Niets wijst op iets groots en bijzonders en toch begint daar iets. Dat is nog beter te zien op dit schilderij.
4. Maria met haar emmer sop. De deur kiert open en licht valt naar binnen. Het schilderij aan de muur laat een boomstronk zien met een klein, nieuw takje. Sla daar Jesaja 11 nog eens op na: Uit de tronk van Isai schiet een telg op, een scheut van zijn wortels komt tot bloei. Een profetie over het koningschap van David, de gezalfde van God. Maria’s kind zal dat koningschap ontvangen, vredevorst zijn. Je ziet aan Maria dat ze luistert. Ze staat er open voor. En haar rechterhand laat dat ook zien. Haar hele houding drukt uit: De Heer wil ik dienen. Laat er met mij gebeuren wat u hebt gezegd.
begenadigd
Maria zat er niet op te wachten. Toch laat ze zich raken, roepen, gebruiken. Ik stel me voor dat als de engel weg is, ze verder gaat met het soppen van de vloer. Maar haar leven is in een ander licht komen te staan. Ze zal moeder worden, in haar bestaan zal Gods Zoon worden geboren.
Stel je toch voor dat jij midden in jouw gewone werkzaamheden wordt gestoord. Dat je geroepen wordt, je geroepen vóelt. Misschien hoef je je het helemaal niet voor te stellen omdat het is gebeurd dat je onverwacht een taak op je gelegd kreeg waardoor jouw gewone leven ingrijpend veranderd is. Iets waar je niet op zat te wachten maar dat wachtte op jou. Misschien de zorg of mantelzorg voor iemand, misschien een nieuwe weg die je bent ingeslagen, een verantwoordelijkheid die je op je hebt genomen, iemand die jouw pad gekruist heeft. Of was het iets kleins, dat voor jou niet veel voorstelde maar voor iemand anders van grote betekenis was.
Weet dat je begenadigd bent, net als Maria. ‘God heeft jou uitgekozen’ vertaalt de Bijbel in Gewone Taal. Jíj bent nodig en God gelooft dat Hij in jou de juiste persoon gevonden heeft. Wie je ook bent en wat je ook doet.
Lukt het jou om even van je gewone werk op te kijken, te luisteren en je hand, je hart, te openen en het als Maria te zeggen: laat maar gebeuren. Laat die grote woorden van de engel maar doorklinken in mijn bestaan. Laat God mijn gewone bestaan maar gebruiken voor zijn toekomst.
De Heer wil ik dienen
De Heer wil ik dienen. Dát is de essentie van ons geloof. Leven in antwoord, gehoor geven. Zoals de eerste mensen die Jezus riep om hem te volgen. Gehoor geven aan wie of wat er roept, dat geeft ons geloof richting. En nee, we weten lang niet altijd waar het goed voor is, óf het wel ergens goed voor is. Misschien zullen we pas achteraf begrijpen waar God ons voor heeft gebruikt; misschien zullen we het nooit weten.
Wat we wél weten is dat we niet gespaard zullen blijven voor mislukking, teleurstelling of verdriet. Maria heeft om haar kind veel moeten lijden. Leven in dienstbaarheid aan God is niet altijd de makkelijkste weg. Maar we zullen leven in de zekerheid dat ons leven zin en betekenis heeft. En een doel.
overweging op zondag 5 november 2023 PG De Open Hof ~ Oud-Beijerland
In deze dienst gedenken wij de overleden gemeenteleden.
uit de Bijbel: Romeinen 8: 31-37
Wat moeten we hier verder over zeggen?
Middenin zijn betoog valt Paulus even stil.
Hij heeft even geen woorden meer.
Hij heeft geen woorden om te vertellen hoe hij de liefde van God ervaart;
en hoe die liefde hem overeind heeft gehouden. En nog altijd houdt.
Zo kun je soms staan. Sprakeloos, hulpeloos, machteloos.
Er kan van alles aan de hand zijn in je leven dat je zo doet staan,
als een kwaad lot je treft, ongeluk of ziekte je huis binnenkomt,
als ouderdom je steeds meer afneemt.
Niet in het minst de dood van een geliefde.
Het afscheid, onverwacht of onbarmhartig traag,
het lijden soms, dat aan het afscheid vooraf ging.
Er zijn vragen die sprakeloos maken.
Waarom toch…?
Waar is God in dit alles?
Het is de dood die ons stil maakt.
Paulus gaat daar niet aan voorbij.
Hij heeft zelf het nodige meegemaakt:
tegenspoed, ellende, gevaar van het zwaard.
Hij is vervolgd. Gevangen gezet.
Hij heeft zich bij tijden willoos en hulpeloos gevoeld
als een schap dat naar de slacht wordt afgevoerd.
En toch heeft Paulus zich in dit alles nooit verlaten gevoeld.
De woorden die hij daarvoor heeft gevonden hebben mensen door de eeuwen heen troost geboden.
Het zijn woorden die we misschien niet eens helemaal goed begrijpen,
maar waar we ons aan vastgrijpen als een strohalm van geloof.
Ze vatten het onzegbare geheim dat we alles van God hebben ontvangen;
vrijspraak, vergeving.
Dat niets ons kan scheiden van zijn liefde. Door Jezus Christus die voor ons pleit.
Verschillende keren las ik deze tekst bij het afscheid van een gemeentelid.
De achterblijvers wisten dat déze tekst gelezen moest worden. Omdat er een streep onder stond in de Bijbel; omdat déze tekst voor in de mond had gelegen van de overledene.
Soms hebben mensen dat.
Een tekst, een lied, een krabbel in de kantlijn van het liedboek of de bijbel,
een knipsel uit de krant of uit een liturgie. Dat ligt vast klaar voor later.
Vaak kunnen we niet eens uitleggen waarom.
Omdat het woorden zijn voor het onuitsprekelijke.
Woorden die overeind zijn gebleven, ook in moeilijke tijden.
Woorden met draagkracht, troost.
Geloof waar mensen van overtuigd zijn geraakt.
Maar dat ook op de proef is gesteld
omdat het soms dwars tegen onze ervaringen ingaat.
Wat moeten we hier verder over zeggen?
Misschien wel niets.
Misschien zijn het woorden om tot ons te laten doordringen,
tot in onze kern; om te overpeinzen, over te bidden.
Om er muziek bij te maken.
Ik hoop dat ze jou troosten. Dragen.
Ik ben ervan overtuigd dat dood noch leven,
engelen noch machten noch krachten,
heden noch toekomst,
hoogte noch diepte,
of wat er ook maar in de schepping is,
ons zal kunnen scheiden van de liefde van God
die Hij ons bewezen heeft in Christus Jezus, onze Heer.
